सिक्किममा सक्रिय मीडिया परिदृश्यः एक अवलोकन
भारतको उत्तरपूर्वी राज्य सिक्किमको पत्रकारिताले यस क्षेत्रमा सार्वजनिक बहसलाई प्रतिबिम्बित गर्न र आकार दिन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्दै आइरहेको छ। जब पनि कुनै व्यक्ति अन्यायमा पर्छन् तब उनले मीडियालाई नै पुकार्छन्। पुकारिरहेका पनि छन्। यस्तो पुकारमा सिक्किमको मीडियाले सम्बन्धित व्यक्तिहरू तथा संगठनहरूलाई सतप्रतिशत न्याय दिन सफल भएको छ। यसैले पनि सिक्किमको मीडियाले स्वतन्त्र अनि निष्पक्ष रुपमा आफ्नो कार्य गरिरहेको अनि साधारण मानिसहरूलाई न्याय दिलाउन उल्लेखनीय भूमिका खेलिरहेका कुरा प्रमाणित हुँदछ। सत्ताको अघि सिक्किमको मीडियाले शीर झुकाएको छैन। शीर नझुकाएका धेरै दृष्टान्तहरू इतिहासको पन्नामा अंकित भइसकेका छन्। अघिल्लो सरकारमा मीडिया हाउसहरू तोडफोड भएका पनि पत्रकारहरूमाथि आक्रमण भएका घटनाक्रमले नै पुष्टि गर्दछ कि सिक्किमको मीडिया कुनै पनि परस्थितिमा सत्ताको हैकमवादी चरित्रअघि झुकेको छैन। तथापि सिक्किममा अपेक्षाकृत सानो तर सक्रिय मीडिया परिदृश्य छ। जनसंख्याको विविध भाषिक र सांस्कृतिक पृष्ठभूमिहरू पूरा गर्दै यसले प्रिन्ट र इलेक्ट्रोनिक मिडिया आउटलेटहरू समावेश गर्दछ। धेरै क्षेत्रहरू जस्तै, सिक्किमको पत्रकारिताले सीमित स्रोतहरू, पूर्वाधारको अवरोधहरू र कहिलेकाहीँ राजनीतिक वा व्यापारिक स्वार्थहरूको दबाब जस्ता चुनौतीहरूको सामना गर्दछ। यी कारकहरूले रिपोर्टिङको सम्पादकीय स्वतन्त्रता र वस्तुनिष्ठतालाई प्रभाव पारिरहेको पनि देखिन्छ।
सिक्किम बहुभाषिक छ, जसमा नेपाली प्रमुख भाषा हो। मिडिया आउटलेटहरूले व्यापक दर्शकहरूसम्म पुग्न प्रायः नेपाली, अंग्रेजी र कहिलेकाहीँ अन्य स्थानीय भाषाहरूमा प्रकाशन वा प्रसारण गर्छन्। सिक्किममा पत्रकारिताले स्थानीय राजनीति, सामाजिक-आर्थिक मुद्दाहरू, वातावरणीय सरोकारहरू (विशेष गरी कमजोर हिमालयन इकोसिस्टमसँग सम्बन्धित), सांस्कृतिक कार्यक्रमहरू, पर्यटन, र विकास पहलहरू लगायतका विभिन्न विषयहरू समेटेर कार्य गरिरहेको छ। सिक्किममा मिडिया आउटलेटहरू सार्वजनिक बहस, वकालत र सूचना प्रसारको लागि महत्त्वपूर्ण प्लेटफर्मको रूपमा काम गर्छन्। तिनीहरूले अधिकारीहरूलाई जवाफदेही बनाउन र स्थानीय मुद्दाहरूको बारेमा चेतना जगाउन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेका छन्।
डिजिटल मिडियाको आगमनसँगै, सिक्किमका धेरै आउटलेटहरू अनलाइन पनि सक्रिय छन्, वेबसाइटहरू र सोशल मिडिया प्लेटफर्महरू प्रयोग गरेर राज्यको सीमाभन्दा बाहिरका पाठकहरूसम्म पुग्न र विश्वव्यापी सिक्किमी डायस्पोरासँग संलग्न हुन पनि यसले अहिलेको समयमा समयसापेक्ष भूमिका प्रतिपादन गरिरहेको छ।
चुनौतीहरूको बाबजुद सिक्किमका पत्रकारहरूले व्यावसायिक नैतिकतालाई समर्थन गरेका छन् र सही र सन्तुलित रिपोर्टिङको लागि प्रयास गरेका छन्। यो पाठकहरू बीचको विश्वसनीयता र विश्वास कायम राख्न आवश्यक छ। सिक्किममा कार्यशालाहरू, प्रशिक्षण कार्यक्रमहरू, र मिडिया संगठनहरू र शैक्षिक संस्थाहरूसँगको सहकार्य मार्फत पत्रकारहरूको सीप र क्षमताहरू सुधार गर्न प्रयासहरू जारी छन्। वर्तमान सिक्किम क्रान्तिकारी मोर्चा सरकारले यसको निम्ति पत्रकारहरूसँग सामञ्जस्य राखेर कार्य गरिरहेकोले सिक्किममा हाल स्वतन्त्र पत्रकारिताको बिरुवामा मलजल लाग्न लागेको छ र यो बिरुवाले वटवृक्षमा परिणत भएर सिक्किमेली समाजलाई उचित छायाँ अनि शितलता दिने कुरामा यसले बल प्रदान गरिरहेको अहिलेको वस्तुस्थिति छ।
समग्रमा, सिक्किममा पत्रकारिता साना क्षेत्रहरूमा मिडिया वातावरणको विशिष्ट चुनौतिहरू नेभिगेट गर्दै विभिन्न जनसंख्याको आवश्यकताहरू पूरा गर्न विकसित भइरहेको छ। तथापि सिक्किमको पत्रकारिताले धेरै चुनौतिहरूको सामना गरिरहेको पनि छ, जसमध्ये केही क्षेत्रका लागि अद्वितीय छन्। यहाँ केही प्रमुख चुनौतीहरू छन्:
सीमित मिडिया आउटलेटहरू: सिक्किममा अन्य राज्यहरूको तुलनामा कम मिडिया आउटलेटहरू छन्, जसले जनताको लागि उपलब्ध आवाज र दृष्टिकोणको विविधतालाई सीमित गर्दछ।
राजनीतिक प्रभाव: मिडिया हाउसहरूमा राजनीतिक प्रभावको चिन्ता छ, जसले पत्रकारिताको स्वतन्त्रता र वस्तुनिष्ठतालाई असर गर्न सक्छ।
पूर्वाधार र कनेक्टिभिटी: सिक्किमका केही भागहरूमा सीमित पूर्वाधार र कनेक्टिभिटीले समयमै समाचार सङ्कलन र सम्प्रेषण गर्ने पत्रकारहरूको क्षमतालाई बाधा पुर्याउन सक्छ।
सांस्कृतिक संवेदनशीलता: सिक्किमको विविध सांस्कृतिक परिदृश्यले स्थानीय भावनालाई ठेस नदिई संवेदनशील मुद्दाहरूमा रिपोर्टिङको सन्दर्भमा चुनौतीहरू प्रस्तुत गर्न सक्छ।
आर्थिक स्थिरता: सिक्किमका धेरै मिडिया आउटलेटहरू वित्तीय व्यवहार्यतासँग संघर्ष गरिरहेका छन्, जसले गुणस्तरीय पत्रकारितामा लगानी गर्ने र दक्ष पत्रकारहरू राख्ने उनीहरूको क्षमतालाई असर गर्छ।
पर्यावरणीय अवरोधहरू: सिक्किमको भौगोलिक भूभाग र मौसम परिस्थितिले पत्रकारहरूका लागि विशेष गरी दुर्गम र पहाडी क्षेत्रहरूमा तार्किक चुनौतीहरू खडा गर्न सक्छ।
भाषिक विविधता: नेपाली व्यापक रूपमा बोलिने भए तापनि सिक्किममा अन्य स्थानीय भाषा र बोलीहरू पनि छन्, जसले पत्रकारहरूका लागि सञ्चारमा अवरोध खडा गर्न र उनीहरूको पहुँचलाई सीमित गर्न सक्छ। सिक्किममा पत्रकारहरूलाई आफ्नो सीप बढाउन र विकसित मिडिया परिदृश्यमा अनुकूलन गर्न निरन्तर प्रशिक्षण र व्यावसायिक विकास अवसरहरूको आवश्यकता छ।
नैतिक चुनौतिहरू: अन्य ठाउँमा जस्तै, सिक्किमका पत्रकारहरूले गोपनीयता सरोकारहरूसँग सार्वजनिक हितलाई सन्तुलनमा राख्ने जस्ता नैतिक दुविधाहरू सामना गर्दछन्।
कानुनी र नियामक मुद्दाहरू: सिक्किमका लागि विशेष सहित मिडिया कानून र नियमहरूको पालना चुनौतीपूर्ण र पत्रकारिता स्वतन्त्रतालाई असर गर्न सक्छ।
सिक्किममा स्वतन्त्र र जिम्मेवार पत्रकारिताको सिद्धान्तलाई समर्थन गर्न यी चुनौतिहरूलाई सम्बोधन गर्न पत्रकारहरू, मिडिया संगठनहरू, नीति निर्माताहरू र जनताबाट एकजुट प्रयास आवश्यक छ। पत्रकारहरूले नयाँ राजनीतिक गतिशीलता नेभिगेट गर्न सक्छन् र सम्भवतः अघिल्लो प्रशासनको तुलनामा फरक दबाब वा अपेक्षाहरू सामना गर्न सक्छन्। मिडिया स्वतन्त्रता: वर्तमान राज्य सरकारको मिडिया स्वतन्त्रताको अडान र पत्रकारहरूसँगको अन्तरक्रियाले पत्रकारिताको समग्र वातावरणलाई जीवन्त बनाएको छ।
सरकारी नीतिहरूको कभरेज: सिक्किमका मिडियाहरूले सरकारका नीतिहरू, पहलहरू, र शासन निर्णयहरू व्यापक रूपमा कभर गर्छन्। यस्तो कभरेजले सरकारी कार्यहरू र तिनीहरूको प्रभावको बारेमा जनतालाई जानकारी गराउन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ।
प्रेस स्वतन्त्रताका चुनौतीहरू: सरकारको दृष्टिकोणमा निर्भर गर्दै, प्रेस स्वतन्त्रता र पत्रकारहरूको सुशासनका सबै पक्षहरूमा स्वतन्त्र र आलोचनात्मक रूपमा रिपोर्ट गर्ने क्षमताको विकास हुन खाँचो छ।
आर्थिक र पूर्वाधार समर्थन: राज्य सरकारको मिडिया पूर्वाधार, मिडिया संगठनहरूको लागि वित्तीय समर्थन, र सूचनाको पहुँच सम्बन्धी नीतिहरूले पत्रकारहरूका लागि परिचालन वातावरणलाई सबल बनाएको छ जो अति प्रशंसनीय कार्य हो।
सार्वजनिक धारणा र विश्वास: वस्तुनिष्ठ र सन्तुलित रिपोर्टिङ विश्वसनीयता कायम राख्न महत्त्वपूर्ण छ। प्रशासनको मिडियासँग संलग्नता, प्रशासनमा पारदर्शिता, र मिडिया सोधपुछको जवाफदेहीताले पत्रकारिता अभ्यास र सार्वजनिक बहसलाई आकार दिन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्दछ।
प्रशिक्षण र विकास: प्रशासन अन्तर्गत पत्रकारहरूको लागि प्रशिक्षण र विकास अवसरहरूमा निरन्तर लगानीले रिपोर्टिङमा व्यावसायिकता र नैतिक स्तरहरू बढाउन सक्छ।
समग्रमा, एसकेएम पार्टीको सरकार सत्तामा आएपछि सिक्किमको पत्रकारिताले राजनीतिक परिवर्तन, मिडियाको स्वतन्त्रता, सार्वजनिक बहस र यस क्षेत्रमा पत्रकारिता अभ्यासको चलिरहेको विकासबीचको गतिशील अन्तरक्रियालाई प्रतिबिम्बित गरेको छ र यसको क्रमिकतालाई गतिशील बनाएको छ र बढाएको छ जसले सिक्किमको पत्रकारिता धेरै स्वतन्त्र, पारदर्शी अनि जवाफदेही भएको छ। जनताको मीडियामाथि बढेको भरोसा र विश्वास यसको कसी हो।
-किशोर मोक्तान, गान्तोक।
